Peri bacaları nın Oluşumu

KAPADOKYA'NIN KONUMU

Roma İmparatoru Augustus zamanında Antik Dönem
yazarlarından Strabon Kapadokya Bölgesi'nin 
sınırlarını güneyde Toros Dağları, batıda Aksaray,
 doğuda Malatya ve kuzeyde Doğu Karadeniz kıyılarına 
kadar uzanan geniş bir bölge olarak belirtir. Bu günkü 
Kapadokya Bölgesi Nevşehir, Aksaray, Niğde, Kayseri
 ve Kırşehir illerinin kapladığı alandır. Daha dar bir alan
 olan kayalık Kapadokya Bölgesi ise Uçhisar, Göreme, 
Avanos, Ürgüp, Derinkuyu, Kaymaklı, Ihlara ve 
çevresinden ibarettir.

 

VOLKANLARIN PATLAMASI VE JEOLOJİK 
OLUŞUM

 

Kaya yapısı:

Kapadokya Bölgesi'ndeki Erciyes, Hasandağı ve Göllüdağ jeolojik 
devirlerde aktif birer volkandı. Bu volkanla birlikte diğer çok sayıdaki
 volkanların püskürmeleri Üst Miyosen'de ( 10 milyon yıl önce)
 başlayıp, holosen'e (Günümüze) kadar sürmüştür. Neojen gölleri
 altındaki yanardağlardan çıkan lavlar, platoda, göller ve akarsular 
üzerinde 100-150m. kalınlığında farklı sertlikte tüf tabakasını 
oluşturmuştur. Bu tabakanın bünyesinde tüften başka tüffit, 
ignimbirit tüf, lahar, volkan külü, kil, kumtaşı, marn aglomera 
ve bazalt gibi jeolojik kayaçlar bulunmaktadır. Ana volkanlardan 
püsküren maddelerle şekillenen plato, şiddeti daha az küçük 
volkanların püskürmeleriyle sürekli değişime uğramıştır. Üst 
Pliosen'den başlayarak başta Kızılırmak olmak üzere akarsu
 ve göllerin bu tüf tabakasını aşındırmaları nedeniyle bölge 
bugünkü halini almıştır.

Peri bacaları nasıl oluştu:

Vadi yamaçlarından inen sel suşarının ve 
rüzgarın, tüflerden oluşan yapıyı 
aşındırmasıyla "Peribacası" adı verilen
 ilginç oluşumlar ortaya çıkmıştır.

Sel sularının dik yamaçlarda kendine yol 
bulması, sert kayaların çatlamasına ve 
kopmasına neden olmuştur. Alt kısımlarda
 bulunan ve daha kolay aşınan malzemenin
 derin bir şekilde oyulması ile yamaç 
gerilemiş, böylece üsy kısımlarda yer alan
 şapka ile aşınmadan korunan konik biçimli gövdeler ortaya çıkmıştır.. Bu durum, peri bacalarının 
oluşumunda, rüzgar etkisinden çok yagmur sularının yüzeydeki akışının daha önemli oldugunu 
ortaya koymaktadır. Yağmur sularının bu denli etkili ve güçlü yüzey akıntısı olarak gelismesine 
ise en önemli etken bitki örtüsünün azlıgı ve tüflerin geçirimsiz olmasıdır.

Daha çok Paşabağı civarında bulunan şapkalı peribacaları konik gövdeli olup, tepe kısımlarında
 bir kaya bloku bulunmaktadır. Gövde tüf, tüffit ve volkan külünden oluşmuş kayaçtan; şapka
 kısmı ise lahar ve ignimbirit gibi sert kayaçlardan oluşmaktadır. Yani şapkayı oluşturan kaya türü, 
gövdeyi oluşturan kaya topluluğuna oranla daha dayanıklıdır. Bu peribacasının oluşumu için ilk 
koşuldur. Şapkadaki kayanın direncine bağlı olarak, peribacaları uzun veya kısa ömürlü olmaktadır.
 Ayrıca şapka kaya, zayıf tüfün erozyonunu geciktirerek peri bacalarının yüksekligini kontrol eder.

Peri bacalarının çapları ise 1 m ile 15 m arasında değişmektedir. Çatlak aralığının 1 m'den küçük 
olması veya 15 m'den büyük olması durumunda ise peri bacası gelişimi gözlenmemektedir.

Kapadokya Bölgesi'nde erozyonun oluşturduğu peribacası tipleri; şapkalı, konili, mantar biçimli, 
sütunlu ve sivri kayalardır. Peribacaları en yoğun şekilde Avanos - Uçhisar - Ürgüp üçgeni arasında
 kalan vadilerde, Ürgüp Şahinefendi arasındaki bölgede Nevşehir Çat kasabası civarında, Kayseri
 Soğanlı vadisinde ve Aksaray Selime köyü civarında bulunmaktadır. Peribacalarının dışında vadi 
yamaçlarında yağmur sularının oluşturduğu ilginç kıvrımlar bölgeye ayrı bir özellik katmaktadır.
 Bazı yamaçlarda görülen renk armonisi lav tabakalarının ısı farkından dolayıdır. Bu oluşumlar
 Uçhisar, Çavuşin, Güllüdere, Göreme, Meskendir, Ortahisar Kızılçukur ve Pancarlı vadilerinde 
gözlenir.

 

Yukarıdaki resim adeta peribacaları müzesi olarak nitelendirilen Avanos'un Paşabağı mevkiinden
 çekilmiştir. Peribacalarının oluşumu ndan olgunlaşıp bozulmasına kadar bütün evreler görülmektedir.